De Vlaamse golf in diskrediet?

Vooral de laatste maanden zijn er nogal wat artistieke leiders in opspraak gekomen. Niet de eerste de beste, maar topmensen uit de Vlaamse artistieke scène, gereputeerde kunstenaars. Het is wellicht die reputatie verklaart waarom vooral zij in het nieuws komen.  De opspraak heeft alles te maken met wat we met het overkoepelende begrip 'grensoverschrijdend' bedoelen. Het staat voor autoritair leiderschap en een gebrek aan integriteit.  De term is wel erg breed aan het worden. De feiten zijn zeer divers, je kan ze onmogelijk over dezelfde kam scheren.

Het doet mij pijn om te horen wie er allemaal genoemd is: Jos Van Immerseel, Jan Fabre, Ivo Van Hove , Marc Verstappen (de Studio), Philippe Van Cauteren (SMAK), eerder Paul Dujardin (Bozar), Bruno Letort (Ars Musica) ... Allemaal mensen die grote waardering genoten voor hun werk en er prijzen voor kregen. De pijn knaagt aan hun aureool, aan hun verdiensten. Aan hun individuele reputatie, maar tegelijk aan de alom geprezen Vlaamse golf, die als een tsunami de buitenlandse podia en concertzalen overspoelde. Er zijn gelukkig nog vele andere makers in die golf, mensen die niet in opspraak zijn gekomen. Maar toch, het lijkt wel een virus. Is het toevallig dat het vooral mensen uit die generatie zijn? Dat zou verwonderlijk zijn, dacht ik. Het zijn allemaal mensen die het gemaakt hebben na '68, die kinderen zijn van een generatie die voor verandering stond, voor een andere wereld, die wilde breken met de (klein)burgerlijke kunst en cultuur waarmee zij opgroeiden. Dat hebben ze op artistiek vlak ook gerealiseerd, maar blijkbaar hebben een aantal van hen het op menselijk vlak niet zo - hoe moet ik het schrijven -  menselijk gedaan.Is hun succes hen naar het hoofd gestegen? Hebben ze de voeling met de samenleving, liever met mensen met talenten en gebreken, verloren? Sommigen permitteerden zich inderdaad veel,

Feit is dat waarden en normen in de samenleving evolueren? Zeker in intermenselijke relaties. Ook op de werkvloer van artistieke huizen geldt het beeld niet meer van de bevlogen leider die als een halfgod zijn compagnie kon leidden. Het zou vreemd moeten zijn voor post 68'ers die in principe staan voor democratisering en democratie, maar die gekenmerkt worden door autoritair en ander kwalijk gedrag. Bizar is dat de bestuursorganen van de organisaties waar deze mensen de leiders van zijn, laattijdig en niet altijd adequaat optraden, of het (misschien) niet eens door hadden. Zo bizar is het eigenlijk niet, het bestuur faciliteert het artistieke werk, surft mee op het succes, maar is daar binnenskamers niet en kritisch en attent genoeg. Begrijpelijk maar onverantwoord. Kortom, slecht bestuur.

In vele andere domeinen in onze maatschappij zal de kwaal minstens even sterk woekeren. Alleen hoor je daar weinig van, want dat is eigen aan de gesloten deuren en ramen van de privésector. Ze regelen het wel binnenskamers, als ze het al regelen, wat ik mag hopen. De cultuursector daarentegen heeft een publiek karakter - zoekt intens het publiek op - en is dus dubbel kwetsbaar. Bij de VRT, onze 'openbare' omroep', de grootste culturele organisatie van ons land, dook dit fenomeen ook op, remember Bart De Pauw en recent Ricus Jansegers.

Het doet niets af van hun artistieke en culturele prestaties, van hun creativiteit en inventiviteit. Ze hebben wondermooie dingen gemaakt of ervoor gezorgd dat anderen die konden maken. Ze kregen er terecht veel waardering voor. Maar die waardering is beschadigd. Begrijpelijk. Kan iemand die zo'n gedrag vertoond heeft alsnog de waardering behouden of terug winnen? Cruciaal is het antwoord op de vraag of er bij de betrokkenen zelfreflectie en zelfinzicht is. Kan er werk gemaakt worden van herstel? Is er ruimte voor inkeer en beterschap? Ik hoop het. De aard feiten is verschillend, er zijn grote gradaties.
De reacties van de betrokkenen lopen uiteen. Gevat tussen oprechte verontschuldiging en brute ontkenning, soms vluchtend in vergoelijking.