Cieltje Van Achter brengt niks nieuws  - de beleidsnota Media

De beleidsnota Media veroorzaakte meer dan gemiddelde nieuwsgierigheid. Zou Cieltje Van Achter nieuw beleid aankondigen?

De omgevingsanalyse, die een goede schets geeft van het sterk veranderd en veranderend medialandschap, gaf niet echt geheimen prijs. De kern ervan is de ongelimiteerde digitale transformatie, die, onder technologische impuls, onze tijdsbesteding en eigenlijk ons hele handelen sterk beïnvloedt.

De media zijn onderhevig aan vele en snelle veranderingen. Wat we vandaag 'Vlaamse' media noemen, zijn dat misschien straks niet meer. Internationale overnames van uitgevers, van (signaal)distributeurs , van productiehuizen zijn aan de orde van de dag. Onder invloed van internationalisering worden de Vlaamse aanbieders van media onder de voet gelopen. Distributiemodellen en waardeketens veranderen. Dat leidt niet noodzakelijk tot meerwaardes, integendeel. Ik kom daar nog op terug.

Als er één punt is waar er een grote eensgezindheid over bestaat, dan is dat de noodzaak aan creatie en productie van fictie 'van bij ons'. Vlaamse fictie wordt zeer druk bekeken, op alle zenders. Een land zonder een levende cultuur, inbegrepen mediaproductie bestaat niet.

Er zijn veel uitdagingen. Hoe verhouden we ons tot de sociale media, wat met de algoritmisering, met artificiële Intelligentie (AI), met desinformatie en fakenews, wat met de oprukkende betaaltelevisie, welke positie moet de openbare omroep innemen in het landschap, wat met de mediaconcentratie in Vlaanderen enzovoort, Ik vind het fijn te lezen dat de VRT zich onderscheidt van de overige omroepen omwille van haar specifieke 'maatschappelijke rol.' Die rol wordt steeds belangrijker. Wat met het verschuivende kijkgedrag, van lineair naar niet-lineair kijken (VOD, het gebruik van meerder schermen …)?

Het is helemaal juist wanneer de minister schrijft dat in dat wereldbeeld 'het meer dan ooit belangrijk is dat burgers over de nodige kennis, vaardigheden en attitudes beschikken om bewust en kritisch met media en de digitale samenleving te kunnen omgaan.' Daarmee schetst zij de kern van wat het Vlaams mediabeleid moet zijn. Daarin speelt onze openbare omroep een grote rol. De omgevingsanalyse zwijgt er zedig over, maar de opeenvolgende Vlaamse regeringen hebben de rol van de VRT veeleer verzwakt in plaats van versterkt. Vooral door te knippen in de dotatie, maar ook door de reclameregels (o.a.. het reclameplafond) al te strikt te maken. Aan de basis ligt een goede bedoeling, nl.. de leefbaarheid van het Vlaamse medialandschap beschermen, lees: vooral de commerciële media-aanbieders beschermen, maar het heeft tot pervers gevolg dat de VRT al meer dan een decennium 'op haar tandvlees' zit. Ofwel moet de dotatie aan de VRT omhoog, ofwel moet de VRT de nodige ruimte krijgen om zelf meer inkomsten te verwerven. Ondertussen stroomt er massaal veel reclamegeld uit de Vlaamse economie naar internationale spelers. De Googles, Meta's e.d. worden er rijk van, in plaats van deze centen in de Vlaamse economische kringloop te houden. De 'Big Tech' platformen zijn de echte bazen.
Op die uitdagingen gaat de beleidsnota niet of weinig in. Ja, er wordt beleid gevoerd, maar dat beleid is 'constant'. Wat beslist is, wordt (meestal) verder gezet. Zoeken naar nieuw beleid in deze nota is zoeken naar de speld in de hooiberg. Een voorbeeld: de toenemende mediaconcentratie. Het jaarlijkse rapport is leerzaam, maar daarmee wordt niks gedaan.

Het is goed om via de Raad van Europa betrokken te zijn bij de initiatieven over de bescherming van de vrijheid van meningsuiting via de autonomie van de (openbare) omroepen. Ik hoop dat Vlaanderen hier een actieve en vooral stimulerende rol speelt en niet louter 'volger' is. Het thema is maatschappelijk te belangrijk. We zien in Europa, in sommige landen althans, duidelijke tendenzen die de andere richting uitgaan.

De minister kondigt ook een Vlaamse Beleidsplan Artificiële Intelligentie aan. Zij wil de risico's rond AI beperken zonder de innovatieve mogelijkheden in de mediasector te schaden. Zij wil ook de Verordening over transparantie en gerichte politieke reclame in de Vlaamse rechtsorde krijgen. Dat is uitstekend. Ook wij willen dat informatiemanipulatie en buitenlandse inmenging in verkiezingen uitgesloten wordt. Zeker ook het herkennen van politieke advertenties moet eenvoudiger worden. Zouden talrijke door kabinetten bestelde programma's op de VRT en op Play en VTM zo herkend worden door de burger?

Dan over radio. De komende jaren zijn er erkenningsrondes voor zowat alle erkende radiozenders: de lokale radio-omroeporganisaties, de netwerkradio-omroeporganisaties, de FM-erkenningen van de landelijke radio-omroeporganisaties (Qmusic, Joe, Play Nostalgie), de tijdelijke zendvergunningen van lokale DAB+-proefprojecten. Het wordt a hell of a job. De voorbije erkenningsrondes zijn niet zonde slag of stoot verlopen, zacht uitgedrukt. Ik mag hopen dat onze overheid nu professioneler voor de dag kan komen, en dat de adviezen ter zake beter gefundeerd zijn. Makkelijk is het niet, het radioland is een jungle waar het recht van de sterksten geldt, niet steeds van de kwalitatief besten … Het is daarom goed dat de minister kiest voor de overstap van een operatormodel naar een omroepmodel. De frequentiegebruiksrechten voor radio's moeten inderdaad terecht komen bij de omroepen zelf en niet langer toegekend worden aan een etheromroepnetwerk.
Dat de digitalisering van het radiolandschap en de evolutie naar digitale radio zinvol zijn, staat buiten kijf. Alleen, je mag FM niet te snel afschakelen. Iedereen moet 'meekunnen'.

De Vlaamse overheid steunt via het VAF/Mediafonds nieuwe fictieseries. Dat is en blijft zeer belangrijk. Zonder die subsidies zou ons landschap er wel erg schraal uitzien, met veel minder kwaliteitsvolle series (fictie, animatie, documentaire). Ook de recent goedgekeurde regeling voor de stimulering van de productie van audiovisuele werken, met cofinanciering door videoplatformen, is eveneens erg belangrijk voor onze fictieproductie. Echter, de regeling is niet evenwichtig. Door de verstrengeling van de belangen van omroepen en distributie (o.a. Telenet en Play) wordt de regeling uitgehold. Daarnaast kan je ongegeneerd stellen dat buitenlandse videoplatformen er wel erg goedkoop van af komen. Het is droevig dat de internationale platformen (Google, Meta, Netflix en Tiktok) naar het Grondwettelijk Hof zijn getrokken om de regeling aan te vechten.
Ook de gamesector wordt gesteund. Het mag opvallen dat het zowat de enige sector is waar Cieltje Van Achter een financiële inspanning wil voor leveren. Ze maakt middelen vrij om de werking van de Flanders Game Hub structureel te verankeren.

De diversiteit en de kwaliteit van de journalistiek is ook, en terecht, een aandachtspunt. Voor de regionale televisieomroepen zal u de bestaande regelgeving in stand houden en, waar nodig, herzien of aanpassen. Een en ander hangt af van de evaluatie van de huidige samenwerkingsakkoorden. Begrijpelijk.

In hetzelfde hoofdstuk bevestigt u de nood aan kwaliteitsvolle journalistiek in het algemeen. 'Vrijheid van pers, vrije meningsuiting en onafhankelijke (onderzoeks)journalistiek zijn essentieel voor goed geïnformeerde burgers en een sterke democratie.'

Al in 2021 maakte de Vlaamse regering 35 miljoen euro vrijgemaakt voor het digitale transformatieprogramma voor de mediasector. De minister spreekt daar nu ook over en geeft voorbeelden waar het over gaat: het beter gebruik van data, het delen van sterke media-infrastructuur, het connecteren met de mediagebruiker, innovatieve tools om content te maken, projecten rond desinformatie en de transformatie van de regionale omroepen. Maar het blijft wel akelig stil aan de kant van de mediasector. Ik ben benieuwd wat dat al heeft opgeleverd of moet opleveren. Minister Dalle heeft in 2022 een rits projecten goedgekeurd, onder meer Podgrond, dat de bedoeling had een gezamenlijk platform te maken voor podcasts, maar ondertussen stilligt.

Over naar mediawijsheid en de zorg voor een toegankelijker en veiliger Vlaams medialandschap. Mij viel het gebruik van de vergrotende trap op, twee keer zelfs. Het is juist: 'om sterk te staan in de strijd tegen desinformatie en in te zetten op volwaardige participatie aan de (digitale) maatschappij is mediawijsheid een cruciaal fundament.' De minister spreekt over een 'daadkrachtig' mediawijsheidsbeleid dat alle Vlamingen de kennis en vaardigheden bijbrengt die noodzakelijk zijn om tot volwaardig burgerschap te komen. Ook algoritmewijsheid is noodzakelijk. Toegegeven, als het in de lessen wiskunde over algoritmes, moest ik afhaken. Maar wat is een daadkrachtig mediawijsheidsbeleid?

Prima dat er verder werkt gemaakt wordt van de bekendmaking van het classificatiesysteem voor audiovisuele media GoedGezien. En van samenwerking met de andere gemeenschappen en de bioscopen, samen met de collega van Cultuur. Tegelijk wordt een grondige evaluatie aangekondigd. Waarom?

Toegankelijkheid van televisie (o.a; via ondertiteling, audiodescriptie en Vlaamse Gebarentaal) is belangrijk. Daarom subsidieert de overheid ook de particuliere televisieomroeporganisaties daarvoor, naast de VRT. Die subsidies blijven doorlopen, maar in 2027 komt ook hiervan een evaluatie. Wat wil de minister te weten komen? Bereik, effectiviteit … ?

Het laatste luik van dit artikel gaat over de VRT. De minister somt een aantal uitgangspunten op.

1. Een ambitieuze en duidelijk omschreven rol voor de publieke omroep
Wat zou bedoeld worden met 'duidelijk omschreven'? In dit tekstblok lees ik o.a.: 'De essentie van een publieke omroep is en blijft om met inhoud die er écht toe doet, zoveel mogelijk inwoners van Vlaanderen en Brussel te bereiken en op die manier de Vlaamse identiteit en de maatschappelijke verbinding te versterken.' Hoe moet de VRT de Vlaamse identiteit versterken? Met welke soort programma's gebeurt dat?

2. De maatschappelijke opdracht van de VRT centraal
Hier ligt een accent op het belang van de multimediale strategie waaronder VRT MAX. Inderdaad, VRT MAX is zeer belangrijk. Mensen kijken op een andere manier naar programma's, steeds minder lineair. Maar het gaat ook over de uitzendrechten op (grote) sportevenementen die op een marktconforme en kostenbewuste manier moeten verworven worden. Zo'n zin neerschrijven doet veronderstellen dat het vandaag niet zo is. Er is steeds minder topsport op de VRT te zien, omdat internationale sportbonden de rechten vermarkten. Sommige topsportevenementen komen vooral op de VRT als de EBU (de koepel van Europese openbare omroepen) collectieve akkoorden afsluit met de organisatoren (bijv. de Olympische Spelen). Dat de VRT naast 'grote' sporten ook minder populaire sporten onder de aandacht brengt, is gelukkig al enkele jaren het geval, en dat blijft groeien.

3. VRT als motor van de creatieve sector en partner voor andere maatschappelijk gedreven organisaties
In de beleidsnota staat dat de VRT met de commerciële mediagroepen en de adverteerders de krachten moet bundelen om nieuwe businessmodellen te ontwikkelen om commerciële inkomsten zo veel mogelijk in Vlaanderen te houden. Dat is een goed voorstel. Er moeten meer commerciële inkomsten in Vlaanderen blijven. Juist, maar misschien zijn de commerciële mediagroepen niet zo happig om dat samen met de VRT te realiseren. Mogen we hopen dat er ook wat meer ruimte komt voor de VRT om de commerciële inkomsten te verhogen? Dat kan perfect zonder de commerciële mediagroepen uit Vlaanderen schade te berokkenen. Integendeel.
De marktversterkende rol van de VRT via significante investeringen in externe productiehuizen is bekend. De VRT doet dat. Het is de grootste afnemer. Dat is toch oké?
En dan de de samenwerking met onderwijs, de cultuursector en de muziekwereld. Er gebeurt al vrij veel, maar het kan altijd beter en het moet nog beter. De Edubox en de samenwerking met SmartSchool worden alom gerespecteerd. De samenwerking met de cultuursector is voorbeeldig, maar gebeurt nog met terughoudendheid. Het zou goed zijn dat het wat meer schwung krijgt, met systematisch overleg en vanuit een nauwe betrokkenheid.
Ook een samenwerking met de regionale televisieomroeporganisaties is wenselijk.

4. De nieuwe beheersovereenkomst 2026-2030
Het is hoopgevend om in de beleidsnota het volgende te lezen: 'De publieke omroep dient bij de opmaak van de nieuwe beheersovereenkomst de nodige ambitie te tonen.' Ik denk dat ze daar aan de Reyerslaan ook blij mee zullen zijn. Ambitie genoeg, denk ik. Een goede beheersovereenkomst legt de grote lijnen vast, en bevat geen operationele / gedetailleerde eisen. Ik hoop dat de nieuwe beheersovereenkomst met dat laatste komaf maakt. Heeft de Vlaamse regering voldoende vertrouwen in de leiding van de VRT? Ik hoop het.
Ik sluit af met de intentie om grensoverschrijdend gedrag te bestrijden. Dat is en blijft erg belangrijk. Goed dat de actieplannen onverkort worden uitgevoerd.
Tot slot, dat de dotatie aan de VRT zal worden hersteld', deels toch, is maar normaal.