Cultuur en media in het Vlaams regeerakkoord

Op pagina 12 lezen we in de inleiding van het Vlaams regeerakkoord "Cultuur en erfgoed vormen de fundamenten van onze natie en geven vorm aan ons gemeenschapsleven en onze identiteit." Het is juist, maar het woord 'natie' is ideologisch beladen én gekleurd. De tekst van het regeerakkoord is overvloedig gesausd met de woorden 'Nederlands' en 'taal'. Je leest 89 keer een passage over het 'Nederlands'. Het woord 'taal' staat er zelfs 187 keer in. Er is nog meer: de VRT moet de Vlaamse identiteit in al haar verscheidenheid uitdragen, de nieuwe regering gaat voor een belevingscentrum rond de Vlaamse geschiedenis en cultuur, de middelen zullen 'in de eerste plaats in Vlaamse kunstenaars en Vlaamse creaties' geïnvesteerd worden ... Cultuur als kruiwagen voor een identitair beleid?

Erfgoed

Eén van de meest opvallende passages is de zin: 'We kiezen resoluut voor een geïntegreerd erfgoedbeleid. De opdeling tussen onroerend, roerend en immaterieel erfgoed is een artificiële grens.' Dat is juist. De splitsing is een keuze geweest van vroegere regeringen. Dat leidde tot een totaal verschillende beleidspraktijk. Deze domeinen dichter bij elkaar brengen is zinvol, maar zal moeizaam verlopen. Het beleid voor het cultureel erfgoed is een bottom-up beleid met tal van dynamische en vaak eigenzinnige actoren. Het onroerend-erfgoedbeleid is daarentegen top-down gestuurd en kent geen middenveld.

FAAM, het virtuele Museum van Vlaanderen, is wel een overheidsinitiatief. Maar het is nog niet goed genoeg, zo lijkt het. De regering wil, weliswaar samen met de erfgoedsector, ook een belevingscentrum rond de Vlaamse geschiedenis en cultuur. Op bestaande erfgoedlocaties zou telkens een deel van het Verhaal van Vlaanderen verteld worden.

Kunsten

De nieuwe regering wil ingrijpen om de sector te 'transformeren'. Met goede bedoelingen, dat wel. De nota heeft het over maatschappelijke impact, publieksbereik en -beleving, het belang van samenwerking en spreiding in landelijke gebieden. Allemaal belangrijke en terechte kwesties, al valt zeker het laatste punt op. Men wil onderzoek voeren naar hiaten, overaanbod en regionale spreiding in het kunstenlandschap. Interessant, zeker. Ook de ambitie om kunstenaarsloopbanen beter te ondersteunen klinkt goed. Iets minder vertrouwenwekkend is de zinsnede dat de verantwoordelijkheid voor Fair Pay en Practices bij kunstenorganisaties en kunstenaars ligt.

Fijn en wijs is het om is te lezen dat op het vlak van cultuureducatie er een hernieuwde samenwerking komt met het beleidsdomein Onderwijs en Vorming.

Uiteraard, voor zover het subsidiebudget dat mogelijk maakt … Echter, in hoofdstuk sluipt ook een identitaire kwestie binnen: de regering wil in de eerste haar middelen investeren in Vlaamse kunstenaars en Vlaamse creaties. Logisch, maar door de expliciete vermelding ook een beetje bekrompen en creepy.

Sociaal-cultureel werk

Het sociaal-cultureel volwassenenwerk heet in het regeerakkoord 'Gemeenschapsvorming'. Ja, maar het is wel veel meer dan dat. Tja, in het heersend ideologisch kader. Na de onvermijdelijke lofzang op de werksoort, volgt een rijtje met technische aanpassingen aan het decreet, inclusief een onheilspellende passage over de autonomie van de Vlaamse regering om autonoom te kunnen beslissen over de subsidietoekenning. Het schrappen van de 'uitzonderingen' betekent dat de regering altijd kan afwijken van adviezen van een beoordelingscommissie.

Fijn en wijs is het om is te lezen dat op het vlak van cultuureducatie er een hernieuwde samenwerking komt met het beleidsdomein Onderwijs en Vorming. Daarbij zal er gezorgd zal worden voor ondersteuning van kunst- en cultuurorganisaties en van individuele kunstenaars die actief zijn in de samenwerking met scholen. Ook het Deeltijds Kunstonderwijs en de amateurkunsten worden betrokken.

Even mooie woorden heb ik over voor de 'herpositionering van organisaties die een evolutie doormaken naar meer inclusie, toegankelijkheid en diversiteit, en voor culturele initiatieven die zich richten op kansengroepen'.

Letteren - Internationaal

De literatuurprijs 'de Boon' gaat door en wordt versterkt, er wordt werk gemaakt van een adequaat vertaalbeleid, een generieke boekencampagne en een landelijke uitstraling voor Boektopia. Dat landelijke laat vermoeden dat Kortrijk niet het centrum van het land is.

Niet de artistieke of culturele kwaliteiten zijn de drijfveren van het internationaal cultuurbeleid. De samenwerking met onder andere Flanders Investment & Trade en Toerisme Vlaanderen staat voorop. Er is namelijk sprake van export en internationale vermarkting van professionele Vlaamse culturele en creatieve initiatieven. Cultuur als kruiwagen, opnieuw.

Meer samenwerking en efficiëntie

Het is duidelijk: de grote orkesten en Opera Ballet Vlaanderen moeten doordachter samenwerken. Idem voor KMSKA en M HKA. En er komen geen kunst- en erfgoedinstellingen bij. Er komt een verfijnde toekomstvisie rond kunst- en cultureel-erfgoedinstellingen en kunstenorganisaties die voor twee beleidsperiodes erkend zijn. Zij moeten hun landschapsversterkende rol krachtiger opnemen. De minister kan alvast starten met het definiëren wat die rol inhoudt.

De bovenbouw wordt voor de zoveelste keer aan een efficiëntieoefening onderworpen

Het beoordelingssysteem met commissies moet geoptimaliseerd worden. Ja, dat klopt, en daarvoor wordt gekeken naar wat de administratie, de adviescommissies en de SARC daarover zeggen.

En de bovenbouw wordt voor de zoveelste keer aan een efficiëntieoefening onderworpen. Uit de tekst kan je alvast opmaken dat de inhoudelijke sturing door de overheid zal versterkt worden. Het is een lijn die we meer zien in dit regeerakkoord. Autonomie, goed en wel, zolang je doet wat de overheid wenst. Om dezelfde reden moeten minstens de helft van de leden van de SARC onafhankelijke deskundigen zijn. Lees: de belangenbehartigers moeten in de minderheid gesteld worden.

Infrastructuur krijgt ook aandacht. Investeringen in culturele topinfrastructuur moeten ook open staan van derden, zeg maar gedeeld gebruikt worden.

Film en media

Het regeerakkoord kiest voor een sterke publieke omroep en leefbare private omroepen. De VRT moet meer dan ooit moet focussen op haar publieke opdracht. Zij krijgt daartoe extra financiering. Dat is goed nieuws. Het is trouwens zowat de enige keer dat er in het culturele hoofdstuk een financieel engagement staat. Het uitdragen van de Vlaamse identiteit 'in al haar verscheidenheid' het grote belang van de Nederlandse standaardtaal staan bovenaan de wenslijst. Terughoudendheid daarentegen is gewenst bij het afsluiten van (dure) contracten met schermgezichten. Terecht vraagt de regeerverklaring dat de VRT en de commerciële zenders samenwerken en nieuwe businessmodellen te ontwikkelen om commerciële inkomsten zo veel mogelijk in Vlaanderen te houden. Niet de VRT maakt het de Vlaamse commerciële groepen moeilijk, maar wel de Googles, Facebooks en andere wereldwijde mediagroepen, die meer dan de helft van de binnenlandse reclame-inkomsten wegzuigen. Er komt ook een nauwgezette opvolging van de stimuleringsregeling die zo nodig wordt herzien.

Vlaams-Nederlandse samenwerking

De Vlaams-Nederlandse samenwerking blijft gebaseerd op de Taalunie: 'We kiezen resoluut voor een (…) internationale neerlandistiek ter bevordering van het Nederlands wereldwijd'. Maar er is ook een wens om samen met Nederland werk te maken van boekenbeurzen, literaire programma's, theaterfestivals, films … en de Vlaamse overheid geeft de samenwerking van de VRT met omroepen uit andere landen en regio's, inzonderheid Nederland, alle kansen. Zou de Nederlandse regering dat ook willen?

Op zoek naar lekkers

Even bladeren in andere hoofdstukken reveleert nog initiatieven, weliswaar vanuit andere beleidsdomeinen. In het hoofdstuk 7 Buitenlandse zaken en toerisme, lezen we: '(…) zo'n rijk aanbod aan kunst en erfgoed op zo'n kleine oppervlakte als Vlaanderen. (…) de enige echte thuis van de Vlaamse Meesters. Die troef blijven we onverkort uitspelen.' Ook topevenementen blijven een internationaal uithangbord voor Vlaanderen. Fijn dat de kandidaten voor de Europese culturele hoofdstad 2030 worden gesteund. Maar hier wordt aan toegevoegd dat de West-Vlaamse hedendaagse kunstenfestivals (Beaufort, Watou en de Triënnales van Brugge en Kortrijk) hulp krijgen om door te groeien tot toonaangevende internationale culturele evenementen. Het is hen gegund, zeker, maar toevallig enkel in West-Vlaanderen?

Wat ik mis

Ik lees niets over het lokaal cultuurbeleid, over openbare bibliotheken, cultuur- en gemeenschapscentra, over cultuurspreiding, over de specifieke zorgen van plattelandsgemeenten .... Er is wel een puntje over de knooppuntrol van bibliotheken in bovenlokale samenwerking, maar dat begrijp ik niet. Kortom, er is geen stimuleringsbeleid voor de lokale besturen.
Ik lees niets over de regels die het decreet sociaal-cultureel volwassenenwerk oplegt aan organisaties die werken met mensen met een andere etnisch-culturele achtergrond. Blijft de schorsing van het Grondwettelijk Hof overeind?
Ik lees niets over een herstel van de indexering van werkingssubsidies.
Ik lees niets over de noodzakelijke versterking van de administratie en een vermindering van administratieve verplichtingen, over meer en diepgaande overleg met de sectoren, en evenmin over nieuwe organisatie- en bestuursmodellen.
Maar er komt tegen de winter nog een beleidsnota Cultuur. Hopelijk vinden deze en andere items een rechtmatige plaats.
Op pagina 163 staan er twee opsommingstekens zonder tekst. Is die geschrapt? Zoiets prikkelt mijn nieuwsgierigheid. Over welke punten bereikten de onderhandelaars geen akkoord?

Tenslotte

Het hoofdstuk over cultuur ademt de dada's van de drie regeringspartners. De algemene indruk is gematigd positief, veel verworvenheden van het cultuurbeleid blijven overeind. Velen vreesden voor erger. Maar opgepast, we missen nog het financieel luik. Daar ligt de proef op som. Daar moeten we wellicht nog een paar maanden op wachten. Nagelbijten dus ...

En tenslotte, als de lezer wil begrijpen wat 'de schoonheid van verval' betekent, moet hij of zij eens bladeren naar pagina 162. Ik hoop alvast dat deze uitspraak geen betrekking heeft op het cultuurbeleid.